Wzdęcia są bardzo częstym problemem zgłaszanym dietetykowi podczas wizyty w gabinecie. Dolegliwość ta zdecydowanie częściej dotyka kobiety, co jest spowodowane ich odmienną w stosunku do mężczyzn budową anatomiczną, zarówno samego jelita grubego jak i kształtu miednicy.
Budowa anatomiczna kobiet usposabia do występowania wzdęć
Kobiety mają zwyczajowo około 10-12 cm dłuższe jelito, dzięki któremu możliwe jest zwiększenie wchłaniania wody podczas ciąży. Dodatkowa długość trzewi u Pań usposabia do licznych skrętów i zapętleń, co skutkuje spowolnieniem pasażu jelitowego a w konsekwencji fermentacji bakteryjnej zalegających resztek pokarmowych i produkcji gazów.
Ponadto kobiety mają bardziej zaokrągloną i głębszą miednice niż mężczyźni. Taka budowa sprawia, że jelito grube umieszcza się w niej głębiej, gdzie musi „rywalizować” o przestrzeń z innymi narządami takimi jak pęcherz moczowy, jajniki, jajowody czy macica. Stłoczenie jelita w mniejszej przestrzeni predysponuje do powstawania licznych pętli, które stanowią niebagatelne wyzwanie dla gastroenterologów podczas badania kolonoskopii.
Przyczyny wzdęć są bardzo zróżnicowane a ich diagnostyka powinna się skupić na 3 najważniejszych aspektach, takich jak: nieprawidłowa praca układu pokarmowego, zaburzenia hormonalne czy występowanie neuropatii autonomicznej.
Trio prawidłowego trawienia- czyli współpraca między żołądkiem, wątrobą i trzustką
Sprawne funkcjonowanie układu trawiennego zależy od wielu czynników, które niejednokrotnie są bardzo mocno ze sobą powiązane. Jednym z nich jest prawidłowa czynność wydzielnicza trzech narządów, czyli żołądka, wątroby i trzustki. Żołądek produkuje kwas solny, który warunkuje prawidłową obróbkę enzymatyczną białka. Jego niedobór upatruje się w przewlekłym przyjmowaniu leków z grupy inhibitorów pompy protonowej, przepisywanych pacjentom z chorobą wrzodową lub refluksem żołądkowo-przełykowym. Skutkiem zwiększenia pH soku żołądkowego są nie tylko problemy z trawieniem białek ale również przerost patogennej flory bakteryjnej w jelicie (SIBO) oraz wtórnie niedobory witamin B12 i żelaza, które predysponują do anemii.
Wątroba produkuje żółć, która uczestniczy w emulgacji tłuszczu. Najczęstszą przyczyną problemów z prawidłowym trawieniem tłuszczów w diecie jest zaburzony skład żółci, który predysponuje do formowania kamieni, utrudniających jej odpływ przewodami żółciowymi do jelita. Warto w takim przypadku przyjrzeć się diecie pacjenta pod kątem spożycia dużej ilości cukrów prostych, a powszechną praktykę ograniczenia tłuszczu w diecie zastąpić wsparciem pracy wątroby i pęcherzyka żółciowego. W tym celu warto włączyć do diety dużą ilość zielonych warzyw liściastych, buraki, awokado oraz wzbogacać swoje potrawy nasionami ostropestu plamistego.
Trzustka kończy pracę zapoczątkowaną przez żołądek i wątrobę. Poprzez produkcję szerokiej gamy enzymów, ostatecznie rozkłada makrocząsteczki do wchłanianych w jelicie monomerów. Współpraca między tymi trzema narządami warunkuje prawidłowe trawienie białek, węglowodanów oraz tłuszczu. Dodatkowo uniemożliwia przechodzenie resztek pokarmowych do jelita grubego i ich fermentacji skutkującej produkcją gazów.
Problem z mikroflorą = wzdęcia
Kolejnym problemem w aspekcie wzdęć jest dysbioza jelita grubego. Zjawisko to występuję coraz częściej w polskim społeczeństwie, na skutek powszechnego przyjmowania antybiotyków, leków steroidowych, czy syntetycznych hormonów. Innym czynnikiem sprawczym jest już wcześniej wspomniany problem z nieprawidłowym pH soku żołądkowego. Zaburzenie równowagi w mikroflorze jelitowej skutkuje przerostem grzybów z rodzaju Candida albicans, które aktywnie uczestniczą w procesach fermentacyjnych, przyczyniając się do powstawania gazów. Diagnostyka Candidy w Polsce jest bardzo ograniczona, z tego względu podejrzenie jej występowania opieramy w dużej mierze na podstawie zgłaszanych przez pacjenta objawach. Są one jednak bardzo niespecyficzne, dlatego duże wahania poziomu glukozy i towarzyszące temu zachcianki na słodkie z jednoczesnym występowaniem dolegliwości jelitowych powinno skłonić nasze podejrzenia w kierunku możliwego przerostu drożdży w przewodzie pokarmowym.
Alergie i nietolerancje pokarmowe w obliczu zaburzeń pracy układu pokarmowego
Problemy wzdęć mogą być związane z rozwojem nietolerancji i/lub alergii pokarmowych. Ich identyfikacja często nastręcza wielu trudności , zwłaszcza w przypadku występowania opóźnionych alergii pokarmowych (IgG zależnych). Objawy bowiem pojawiają się po 2-3 dniach od spożycia problematycznego produktu, co znacząco utrudnia ich identyfikacje. Rozwiązaniem może być zastosowanie diety eliminacyjnej, wyciszenie układu odpornościowego, a następnie wprowadzanie kolejnych produktów przy jednoczesnej obserwacji reakcji organizmu.
W przypadku nietolerancji pokarmowych warto bliżej przyjrzeć się diecie pod kątem spożycia laktozy, fruktozy, substancji słodzących z grupy alkoholi polihydroksylowych, które bardzo często w wyniku fermentacji bakteryjnej w jelicie grubym są przyczyną nadmiernej produkcji gazów. W takim przypadku warto zastanowić czy włączenie diety FODMAP (fermentable oligosaccharides, disaccharides, monosaccharides and polyols), nie przyczyni się do normalizacji pracy układu pokarmowego.
Zaburzenia hormonalne w patogenezie wzdęć
Kolejnym ważnym aspektem w patogenezie wzdęć są zaburzenia hormonalne. Niedoczynność tarczycy skutkuje zaburzeniem pracy układu pokarmowego poprzez spowolnienie perystaltyki jelit, oraz zmniejszenie produkcji enzymów i soków trawiennych. Konsekwencją tego stanu są przewlekłe zaparcia, którym towarzyszą wzdęcia i wzrost obwodu brzucha. Bardzo dużym problemem staje się również dominacja estrogenowa u kobiet. Jest to stan zaburzenia równowagi pomiędzy dwoma hormonami płciowymi: estrogenem i progesteronem. Przyczyny występowania przewagi estrogenu w organizmie upatruje się w przewlekłej ekspozycji na ksenoestrogeny, czyli związki organiczne występujące poza organizmem, które wywierają taki sam wpływ jak estrogen produkowany przez jajniki kobiety.
Zanieczyszczenie mięsa zwierząt hodowlanych syntetycznymi hormonami, opryskiwanie roślin pestycydami oraz powszechne stosowanie plastikowych opakowań i tworzyw sztucznych są najbardziej powszechnym źródłem ksenoestrogenów. Problem z dominacją estrogenu wynika również z zaburzeń metabolicznych przede wszystkim otyłości, ze względu na wytwarzany w jajnikach i nadnerczach androstendion, który przekształcany jest przez adipocyty w estrogen. Żyjemy w świecie mocno uprzemysłowionym dlatego trudno uniknąć nadmiernej ekspozycji na estrogen, warto jednak dokonywać pewnych wyborów , które pomogą przywrócić równowagę hormonalną, zlikwidują wzdęcia i poprawią funkcję reprodukcyjną.
Ostatni obszar w zakresie którego należy upatrywać się problemów z nadmierną produkcją gazów są neuropatie autonomiczne. Okazuje się, że dość powszechnym problemem jest gastropareza, czyli opóźnione opróżnianie żołądka, na skutek uszkodzenia nerwu błędnego.
Pacjenci najczęściej uskarżają się na wzdęcia, bóle brzucha i uczucie pełności po niewielkim posiłku. Szczególnie problematyczne w tym przypadku są posiłki z dużą zawartością tłuszczu lub błonnika. Gastropareza przyczynia się do zmniejszenia aktywność wędrującego kompleksu mioelektrycznego. Jego zadaniem jest zbieranie i transport niestrawionych resztek pokarmu i bakterii w kierunku jelita grubego. Osoby cierpiące z powodu opóźnionego opróżniania żołądkowego, nie mają sprawnie działającego kompleksu, co znacząco utrudnia usunięcie resztek pokarmowych oraz bakterii z jelita cienkiego. Jest to jedna z ważniejszych przyczyn przerostu bakteryjnego manifestująca się wzdęciami i produkcją nadmiernej ilości gazów.
Podsumowanie
Problem wzdęć jest bardzo złożony i wymaga niejednokrotnie wnikliwej analizy sytuacji zdrowotnej, w celu zweryfikowania właściwej przyczyny i jej odpowiedniego zaadresowania. Zastosowanie diety lekkostrawnej z ograniczeniem tłuszczu, nie jest dobrym rozwiązaniem a jedynie maskowaniem istniejącego problemu. W identyfikacji przyczyny wzdęć, dietetyk powinien dokładniej przyjrzeć się historii chorób i przyjmowanych leków, ale również przeanalizować wszystkie zgłaszane przez pacjenta dolegliwości, a na koniec zastanowić się czy szeroko rozumiany styl życia nie sprzyja powstawaniu uporczywych gazów w przewodzie pokarmowym.
Piśmiennictwo:
- Graham DY, Ketwaroo GA, Money ME, Opekun AR, Enzyme therapy for functional bowel disease-like post-prandial distress. J Dig Dis.2018 Aug 13.
- Zannini E, Arendt EK, Low FODMAPs and gluten-free foods for irritable bowel syndrome treatment: Lights and shadows. Food Res Int.2018 Aug;110:33-41. doi: 10.1016/j.foodres.2017.04.001. Epub 2017 Apr 3.
- Menees S, Chey W, The gut microbiome and irritable bowel syndrome. 2018 Jul 9;7. pii: F1000 Faculty Rev-1029.
- Koch KL, Calles-Escandón J, Diabetic gastroparesis, Gastroenterol Clin North Am.2015 Mar;44(1):39-57. doi: 10.1016/j.gtc.2014.11.005.
- Palomba S, Di Cello A, Riccio E, Manguso F, La Sala GB, Ovarian function and gastrointestinal motor activity, Minerva Endocrinol.2011 Dec;36(4):295-310.
KIEDY? 12 czerwca 2019, godz. 19:00
CO? Webinar na żywo z dietetykiem klinicznym
Prowadzący: 
Olga Mrawiec – Dietetyk kliniczny
