Jak odżywiać się mając cukrzycę typu 2 ?
Co roku (od 2005) Polskie Towarzystwo Diabetologiczne aktualizuje “Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę”. Dostęp ma do nich każdy, choć są to wytyczne napisane specjalistycznym językiem medyczny, więc nie dla każdego chorego zrozumiałe.
To co szczególnie w nich ważne, z punku widzenia leczenia niefarmakologicznego, to kwestia diety w cukrzycy typu 2. Z racji tego, że w dużej mierze to właśnie nieprawidłowy sposób odżywiania doprowadza do nadwagi, otyłości, insulinooporności i w końcu cukrzycy, zasadne jest wprowadzenie modyfikacji diety, aby te konsekwencje zniwelować. Dieta odgrywa ogromną rolę w regulacji wydzielania insuliny, poprawie glikemii na czczo i poposiłkowej. Zawsze zmiany w jadłospisie powinny być dopasowane do pacjenta indywidualnie, biorąc pod uwagę inne choroby towarzyszące, choć jest kilka ważnych zasad odżywiania w cukrzycy typu 2 do których każdy chory powinien dążyć.
Dieta o niskim indeksie a właściwie ładunku glikemicznym
Każdy pacjent mający stan przedcukrzycowy czy już cukrzycę dostaje zalecenie od lekarza by stosował dietę o niskim indeksie glikemicznym (IG), ograniczył owoce, soki, napoje i nie słodził kawy oraz herbaty. Nierzadko na wizycie otrzymuje także tabelkę z produktami dozwolonymi i zabronionymi. Na tym edukacja żywieniowa się kończy. Chory zostaje przytłoczony zakazami, ograniczeniami i koniec końców diety nie stosuje a jedynie skupia się na leczeniu farmakologicznym. A szkoda, bo modyfikacje w codziennym jadłospisie mogą przynieść wiele korzyści i opóźnić lub zatrzymać postępującą cukrzycę. Najbardziej niezrozumiałe dla pacjenta jest pojęcie indeksu glikemicznego, dlatego wyjaśnijmy na czym polega i dlaczego nie jest jedynym słusznym wyznacznikiem w wyborze produktów.
IG klasyfikuje produkty z uwagi na tempo wchłaniania z nich węglowodanów, dlatego te o wyższej zawartości cukrów prostych będą miały wyższy IG, gdyż szybko podnoszą poziom glukozy we krwi. Ale jest jeszcze jeden ważny aspekt- ładunek glikemiczny (ŁG), który uwzględnia dodatkowo porcję produktu, którą spożywasz. W związku z powyższym: małe ilości produktów o wyższym IG np. arbuz może spożywać nawet cukrzyk, dodatkowo jeśli taki owoc zje z porcją orzechów, czyli źródłem tłuszczu, to obniży IG takiej przekąski. Ta właściwa interpretacja diety o niskim IG otwiera ogrom możliwości i pozwala pacjentowi cieszyć się chociażby owocami, które wcześniej wydawały mu się bezwzględnie zakazane. Zatem nie tabelka z IG produktów jest jedynym słusznym rozwiązaniem, ale ilość surowca i sposób łączenia go w posiłku. Jakie jeszcze modyfikacje w diecie należy wprowadzić ? O tym poniżej.
Do każdego posiłku jedz warzywa
Bez względu na sezon pacjent powinien włączyć do posiłków warzywa. W okresie jesienno -zimowym należy wybierać kiszonki, warzywa korzeniowe, siać swoje kiełki i w mniejszym stopniu sięgać po zagraniczne pomidory czy rzodkiewki. Wiosna i lato to czas na szeroki wachlarz warzyw, które można spożywać pod każdą postacią. Największy mit związany z warzywami dotyczy buraka i marchewki ze względu na wyższy IG. Oczywiście nie należy ich spożywać codziennie, ale ugotowane buraki pod postacią kilku łyżek jarzynki do obiadu nie są zakazane. Jeśli chodzi o marchewkę, to ważne, aby nie była ona rozgotowana bo faktycznie znacząco podwyższa to jej IG, bezwzględnie nie powinna być zagęszczana zasmażką. Warzywa dają poczucie sytości i zarazem są niskoenergetyczne, więc z ich udziałem łatwiej jest utrzymać dietę redukcyjną, która często wskazana jest u pacjentów. To jednak nie jedyny plus tej grupy produktów, nie bez powodu wraz z owocami są one u podstawy piramidy żywienia-warzywa to źródło, błonnika, witamin i związków bioaktywnych działających antyoksydacyjnie.
Wybieraj grube kasze, makaron razowy i pełnoziarniste pieczywo
Produkty pełnoziarniste zamiast oczyszczonych do podstawowa, konieczna do wprowadzenia zmiana. Nie ma możliwości utrzymać glikemii na prawidłowym poziomie spożywając kajzerki, kaszę manną czy rozgotowany makaron. Produkty te działają niczym słodycze, choć słodkie w smaku nie są- po ich zjedzeniu gwałtownie wzrasta poziom glukozy we krwi co jest niekorzystne w leczeniu cukrzycy. Posiłki u cukrzyka mają indukować umiarkowany wzrost glukozy, który po 1 h stopniowo spada dzięki prawidłowemu wydzielaniu przez trzustkę insuliny.
Taka sytuacja ma miejsce, kiedy pacjent spożywa wypieki (w tym pieczywo) z mąk o wysokim typie, sięga po grube kasze (np. pęczak) czy razowy makaron. Udział w tych produktach błonnika trzyma w ryzach wzrost glukozy we krwi. Jak mówimy o dodatku kaszy do obiadu to od razu pojawia się pytanie : a co z ziemniakami ? Owszem, są produkty bardziej wartościowe od nich, ale przecież każdy z nas chce mieć także przyjemność z jedzenia, dlatego ziemniaki w diecie cukrzyka także mogą się pojawiać. Najlepiej, aby nie było to puree a ziemniaki gotowane w całości czy w mundurkach. Jeśli zastosujemy pewien zabieg kulinarny, to dodatkowo wzbogacimy je w skrobię oporną (frakcję błonnika)- wystarczy ugotowane ziemniaki schłodzić przez 12h. Proces ten powoduje retrogradację skrobi i uzyskanie korzystnej dla zdrowia frakcji błonnika. Co ważne, ziemniaki można ponownie ogrzać, gdyż retrogradacja jest procesem nieodwracalnym.
Unikaj tłustego mięsa i nabiału
Najkorzystniej dla cukrzyka będzie wybierać mięso drobiowe i sporadycznie chude mięso wieprzowe i wołowe. Zalecenie te podyktowane jest faktem, że pacjent z cukrzycą typu 2 to osoba z nadwagą czy otyłością, nadciśnieniem, wysokim cholesterolem i trójglicerydami. Ważna jest także obróbka termiczna mięsa, najkorzystniej będzie piec, dusić i gotować. Jeśli mowa o nabiale krowim- może być on spożywany przez chorych, choć należy zwrócić uwagę aby były to jogurty czy serki naturalne, bez dodatku cukru. Produkty te powinny być chude, ale nie 0% tłuszczu, gdyż w ten sposób utrudniamy wchłanianie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach.
Jedz tłuste ryby morskie
W przeciwieństwie do chudego mięsa, cukrzyk powinien wybierać tłuste ryby morskie. Najlepiej, aby pojawiały się w diecie choć 2 razy w tygodniu. Z korzyścią dla zdrowia można pozwolić sobie na łososia, halibuta czy śledzia. Ryby są źródłem długołańcuchowych kwasów tłuszczowych omega 3, którym przypisuje się profilaktyczne działanie przed ryzykiem rozwoju cukrzycy typu 2. Dowodem na to jest chociażby populacja azjatycka, która spożywa dużo ryb i zdecydowanie rzadziej zapada na tą chorobę. Zależność tą potwierdzili naukowcy z Uniwersytetu Wschodniej Finlandii, przy okazji prowadzonego dużego eksperymentu KIHD (Ischaemic Heart Disease Risk Factor Study).
Włącz do diety nasiona roślin strączkowych
Z roku na rok coraz więcej mówi się o korzystnym dla zdrowia zastępowaniu części białka zwierzęcego – białkiem roślinnym. Doskonałym ich źródłem są: soczewica, ciecierzyca, groch, fasola i bób. Badania kliniczne potwierdzają, że spożywanie tych produktów obniża poziom ogólnego cholesterolu i trójglicerydów, które często u pacjentów z cukrzycą są leczone farmakologicznie. Spożywanie codziennie jednej porcji strączków obniża o ok. 5% frakcję tzw. złego cholesterolu. Nasiona te dają na długo uczycie sytości a dodatkowo nie mają wysokiego IG. W nich także możemy uzyskać skrobię oporną, gotując a następnie schładzając je. Mogą być spożywane w formie past na śniadanie czy wegetariańskich pieczonych kotletów.
Owoce łącz w posiłku z białkiem i tłuszczem
Owoce są źródłem cukru i pomimo, że naturalnego to nie mogą być spożywane bez kontroli. Cukrzyk owoce spożywać może a nawet powinien, gdyż są źródłem witamin, antyoksydantów i błonnika. Korzystniej będzie wybierać owoce o niskim IG (czyli poniżej 50) tj. gruszki, jabłka, śliwki, truskawki, ale czasem może zjeść także małą ilość arbuza czy banana co tłumaczy ładunek glikemiczny. Tutaj także istotne jest wkomponowanie owoców w posiłek, najlepiej nie jeść ich solo a dodać arbuza do sałatki z fetą i oliwkami czy małego banana zjeść z garstką orzechów włoskich. Tym sposobem czyli dodatkiem produktu dostarczającego tłuszczu czy/i białka obniżamy IG całego posiłku.
Pij wodę, zrezygnuj z napojów i soków
Podstawą codziennego nawodnienia powinna być woda. Można także sięgać po różnorodne herbaty i napary ziołowe, jednak bezwzględnie nie należy ich słodzić. Nie ma tu znaczenia czy używamy cukru białego, brązowego czy miodu, każdy z nich gwałtownie podnosi poziom glukozy we krwi dlatego jest przeciwskazany. Podobnie jest z sokami, nawet te świeżo wyciskane są skoncentrowanym źródłem szybko wchłanianych węglowodanów, zdecydowanie korzystniej jest zjeść całą pomarańcz niż wypić sok pomarańczowy.
Podsumowanie
Jak okazuje się dieta w cukrzycy typu 2, wcale nie jest taka straszna. Można na niej jeść smacznie, zdrowo, czuć się lepiej i poprawić parametry wyników nie tylko glukozy, ale także obniżyć ogólny cholesterol czy trójglicerydy. To wszystko zmniejsza ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, które często dotyczą pacjentów z cukrzycą typu 2. Redukcja masy ciała, zmiana nawyków żywieniowych i wprowadzenie aktywności fizycznej (nawet pod postacią spacerów) powinno być nieodłącznym elementem leczenia cukrzycy typu 2.
